De sociale kant van veiligheid

Onlangs mocht ik tijdens een veiligheidscongres in Katwijk iets vertellen over de sociale kant van Veiligheid. De strekking van dat verhaal deel ik graag in deze blog.  

In Nederland leven we met veel mensen dicht op elkaar. We hebben elke dag met elkaar te maken. Dat samenleven gaat ons best goed af, maar er zijn ook situaties waarin mensen zich onveilig gedragen of zich onveilig voelen door het gedrag van anderen. We hebben het dan over de sociale kant van veiligheid.  

We zeggen vaak dat het Zorg- en Veiligheidshuis (ZVH) op het grensvlak van zorg en veiligheid werkt. Dat is eigenlijk een rare benaming. Er is geen grens die je overgaat van zorg naar veiligheid en weer terug. Zorg en veiligheid gaan juist hand in hand: 

• Veiligheid vergroot je door het bieden van passende zorg. 
• Onveiligheid ontstaat bij het ontbreken van passende zorg. 
• Je kunt geen goede zorg leveren als de veiligheid onvoldoende gewaarborgd is. 
• Er moet altijd een balans gevonden worden tussen de zorg voor het individu en de bescherming van de samenleving.  

Maakbaarheid van de samenleving 

Mensen zijn gewoontedieren. Als ik iets wil veranderen in mijn gedrag, dan kost dat weken of maanden om ingesleten patronen te doorbreken. Dat geldt voor de meeste mensen. Toch zijn er soms onrealistische verwachtingen naar hulp- en zorgverleners als het gaat om het bieden passende zorg voor cliënten en de invloed daarvan op (het gevoel) van veiligheid van anderen. Van hulpverleners verwachten we namelijk dat ze in no-time alle problemen van een persoon of het gezin oplossen. Terwijl dat ook vaak om gedrag en ingesleten patronen gaat. We hebben het dan over de vraag hoe maakbaar onze samenleving is. 

Natuurlijk is het goed om ambitieus te zijn in de hulpverlening. Maar de hulp voor complexe problematiek is geen ‘zorggips’ dat in 6 weken tijd een veiligheidsbreuk kan helen. Het eerlijke verhaal is dat hulp en zorg niet direct een garantie zijn voor veiligheid. Maar zorg inzetten is meestal wel de beste oplossing voor de langere termijn. 

Veiligheidsbeleving 

Als bij een ‘probleemgezin’ achter de voordeur, met de inzet van passende zorg, telkens kleine stapjes gemaakt worden, is dat winst. Een goed perspectief voor de toekomst. Maar voor de buren gaat dat misschien te langzaam. Zij hopen op een quick solve. In hun ogen wordt de overlast niet minder en blijven ze zich onveilig voelen. Dit kan voor hen onbegrijpelijk zijn: “Waarom grijpt de overheid (of politie, justitie etc.) niet gewoon in?” Dit onbegrip wordt versterkt door de waarborging van de privacy van betrokkenen waardoor er niet met omstanders kan worden gesproken over de inzet die geleverd wordt en de resultaten die worden geboekt. Natuurlijk is dit essentieel en noodzakelijk voor het kunnen bieden van passende zorg, maar het zou in de praktijk wel irritatie en frustratie weg kunnen nemen en enige begrip kunnen opleveren.   

Onbegrepen gedrag 

Mensen die ‘onbegrepen gedrag’ vertonen, wonen nu vaak in een huis in een wijk. Vroeger werden mensen die ‘anders waren’ buiten de samenleving geplaatst, bijvoorbeeld op omheinde terreinen in de bossen of in grote instellingen. Tegenwoordig is het uitgangspunt dat iedereen een plek moet kunnen hebben in de samenleving met passende ambulante zorg of thuiszorg. We noemen dat een inclusieve samenleving. Een gevolg daarvan is dat we het bijzondere gedrag vaker zien en er mee worden geconfronteerd.  

De hulpvragen van deze personen, of beter gezegd de uiting ervan, noemen we ‘onbegrepen gedrag’. Het is een verzamelnaam voor gedrag dat afwijkt van wat de meeste mensen normaal vinden: dit kan gaan om het op het fornuis zetten van de waterkoker, tegen bomen praten of het uiten van complottheorieën.  Dit gedrag is, veel meer dan vroeger, zichtbaar voor buren, mensen in de wijk en willekeurige omstanders.  

Heel vaak is dit afwijkende gedrag niet gevaarlijk en leidt het niet per se tot veel overlast voor anderen. In sommige situaties doet het dat echter wel. Je kunt je voorstellen dat als je in de nabijheid van iemand woont die vaak (’s nachts) schreeuwt, vloekt en vreemde dingen zegt, dit ook iets doet met je veiligheidsbeleving. Iemand IS niet per se gevaarlijk, maar het VOELT wel onveilig. 

Samenwerken 

Teruggaan naar vroeger, toen mensen nog buiten de samenleving werden geplaatst, is niet aan de orde. We moeten dus iets met de complexe vraagstukken die zich afspelen in de wijk. De behoefte aan samenwerking tussen professionals neemt hierdoor toe. En dan heb ik het over échte samenwerking, waarbij we gezamenlijk antwoord geven op en verantwoordelijk zijn voor de hulpvragen van inwoners in Hollands Midden.  

Samen hebben wij een opgave, ieder vanuit onze eigen rol en organisatie. Het gaat erom dat we onze krachten bundelen, soms volgtijdelijk en soms gelijktijdig. Samenwerken is niet altijd makkelijk, het is niet voor niets een werkwoord. Je moet er ook echt actief iets voor doen om het te laten slagen en het vraagt onderhoud. Écht samenwerken, vraagt een beetje van elkaar houden, van elkaar als samenwerkingspartners. Als we met elkaar samenwerken, overleggen of elkaar nodig hebben in complexe situaties: laten we dan niet naar elkaar wijzen, maar elkaar vasthouden!  

Janneke van der Zalm, 
Manager Zorg- en Veiligheidshuis Hollands Midden